Vùng cửa sông ven biển huyện Kim Sơn được công nhận nằm trong khu dự trữ sinh quyển Đồng bằng châu thổ sông Hồng

NGUYỄN NGỌC QUỲNH 

Khu dự trữ sinh quyển châu thổ Sông Hồng là một khu dự trữ sinh quyển thế giới do UNESCO công nhận tại Việt Nam, cho các vùng đất phía Nam vùng duyên hải Bắc bộ, nằm ở cửa sông Đáy, sông Hồng và sông Thái Bình.

Đây là khu dự trữ sinh quyển đất ngập nước ven biển liên tỉnh thuộc ba tỉnh châu thổ Sông Hồng là: Thái Bình, Nam Định và Ninh Bình. Tại khu dự trữ sinh quyển thế giới này chứa đựng những họat động kiến tạo địa chất và đa dạng sinh học có giá trị nổi bật toàn cầu với các kiểu sinh cảnh chủ yếu: bãi bùn, bãi cát ngập triều, trảng cỏ, sậy, rừng ngập mặn cùng các cồn cát, phi lao… Khu dự trữ sinh quyển châu thổ Sông Hồng có nhiều tiềm năng để phát triển các loại hình du lịch sinh thái, đồng quê và tắm biển.

Khu dự trữ sinh quyển thế giới là một hệ thống những vùng có hệ sinh thái trên cạn, hệ sinh thái ven biển hoặc hệ sinh thái kết hợp những thành phần đó được quốc tế công nhận trong phạm vi Chương trình Con người và Sinh quyển của UNESCO (gọi tắt là MAB). Trong đó trọng tâm là bảo tồn đa dạng sinh học, là quá trình quản lý các mối tác động qua lại giữa con người với các gen, các loài và hệ sinh thái, nhằm mang lại lợi ích lớn cho thế hệ hiện tại và vẫn duy trì tiềm năng của chúng để đáp ứng nhu cầu và kỳ vọng của các thế hệ tương lai. Tại đây, hệ sinh thái là hệ thống các quần thể sinh vật sống chung và phát triển trong một môi trường nhất định, giữa chúng có mối quan hệ tương tác với nhau và với môi trường đó.

Theo quy chế quản lý, bảo tồn và phát triển bền vững của Khu dự trữ sinh quyển Châu thổ sông Hồng quy định có ba vùng chính như sau:- Vùng lõi: Là khu vự ưu tiên cho bảo tồn đa dạng sinh học và giám sát các hệ sinh thái, nghiên cứu, giáo dục mà không ảnh hưởng tới đa dạng sinh học.- Vùng đệm: Là khu vực xung quanh các vùng lõi, có vai trò hạn chế tác động của con người đến họat động bảo tồn ở vùng lõi, là nơi diễn ra các họat động kinh tế, khai thác hợp lý tài nguyên, phát triển du lịch sinh thái, nghiên cứu, giáo dục đào tạo, tạo sinh kế cho người dân cộng đồng.- Vùng chuyển tiếp: Là khu vực nằm ngoài cùng của khu dự trữ sinh quyển, tại đây các họat động kinh tế vẫn diễn ra bình thường, trên cơ sở phát triển bền vững nguồn lợi tài nguyên thiên nhiên mang lại.

Cầu ngói Kim Sơn                     Ảnh: VŨ ĐỨC PHƯƠNG

Khu dự trữ sinh quyển Châu thổ sông Hồng được UNESCO công nhận, ngày 2 tháng 12 năm 2004. Lễ đón nhận bằng công nhận khu dự trữ sinh quyển thế giới Châu thổ sông Hồng đã được tổ chức trọng thể vào ngày 13 và 14 tháng 10 năm 2008 tại thành phố Nam Định (tỉnh Nam Định). Dự lễ đón nhận có đại diện lãnh đạo và cơ quan chuyên môn của ba tỉnh Ninh Bình, Nam Định và Thái Bình. Ngoài ra còn đại diện của các cơ quan: Uỷ ban quốc gia UNESCO Việt Nam, Chương trình Con người và Sinh quyển của UNESCO (MAB), Trung tâm Bảo tồn Sinh vật biển và Phát triển cộng đồng (MCD), Trung tâm Nghiên cứu và Giáo dục môi trường, Viện Môi trường và Phát triển bền vững và một số nhà khoa học.

Khu dự trữ sinh quyển thế giới Châu thổ sông Hồng, hiện đang lưu giữ những giá trị đa dạng sinh họat phong phú với các loài quý hiếm và có tầm quan trọng quốc tế. Theo các nhà khoa học và các công trình nghiên cứu đã công bố, tại khu dự trữ sinh quyển này hiện có khoảng 200 loài chim (trong đó có gần 60 loài chim di cư, hơn 50 loài chim nước). Nhiều loài quý hiếm được ghi trong sách đỏ thế giới, có thể dễ dàng phát hiện ở nơi đây như: Cò thìa (Platalea minor), Mòng bể (Larus ichthyaretus), Rẽ mỏ thìa (Tringa - orchropur), Cò trắng bắc (Egretta enclophotes). Sinh cảnh đặc sắc nơi đây, có những cánh rừng ngập mặn rộng hàng ngàn ha…, đầm lầy mặn, bãi bồi ven biển cửa sông, với những cái tên đầy ấn tượng của một vùng và biên giới quốc gia đang mở rộng ra biển từ 60 đến 100m/năm như: Cồn Lu, Cồn Ngạn, Cồn Mờ, Cồn Xanh, Cồn Nổi…

Rừng ngập mặn nơi đây được ví như bức tường xanh bảo vệ đê biển, làng xóm khỏi bị tàn phá bởi gió bão, nước biển dâng, thậm chí cả thảm họa sóng thần nếu xảy ra. Rừng ngập mặn cũng là nơi nuôi dưỡng, sinh sản của các loại hải sản. Nơi đây như một vườn ươm cho sự sống của biển, rừng ngập mặn cung cấp nguồn lợi thuỷ sản phong phú, cùng với 500 loài động, thực vật thuỷ sinh, nhiều loài thuỷ hải sản có giá trị kinh tế cao như tôm, cua, cá biển, sò, rong câu chỉ vàng…

Theo quy họach Khu dự trữ sinh quyển Châu thổ sông Hồng, có tổng diện tích hơn 105.558 ha, trong đó có 66.256 ha là đất liền ven biển, và 39.302 ha mặt nước biển thuộc 25 xã của các huyện Kim Sơn (Ninh Bình), Nghĩa Hưng, Giao Thuỷ (Nam Định), Tiền Hải, Thái Thuỵ (Thái Bình).

Vùng lõi có diện tích 14.167 ha, vùng đệm có 36.849 ha và vùng chuyển tiếp có trên 54.000 ha, tổng số dân số trong vùng là 128.000 người. Khu dự trữ sinh quyển sông Hồng gồm 3 khu vực riêng biệt đều ở ven biển đó là: cửa sông Đáy, cửa Ba Lạt và cửa sông Thái Bình.

- Khu dự trữ sinh quyển cửa sông Đáy nằm trên địa phận của 7 xã thuộc huyện Kim Sơn (Ninh Bình) và 6 xã thuộc huyện Nghĩa Hưng (Nam Định).- Khu dự trữ sinh quyển cửa Ba Lạt (Sông Hồng), nằm trên địa phận 4 xã thuộc huyện Giao Thuỷ (Nam Định) và 3 xã thuộc huyện Tiền Hải (Thái Bình).- Khu dự trữ sinh quyển cửa sông Thái Bình, nằm trên địa bàn 5 xã thuộc huyện Thái Thuỵ (Thái Bình)

Về mặt hành chính, Khu dự trữ sinh quyển Châu thổ sông Hồng gồm 5 khu vực theo thứ tự từ Bắc xuống Nam cụ thể như sau:- Rừng ngập mặt Thái Thuỵ: Gồm các xã Thuỵ Trường, Thuỵ Xuân, Thuỵ Hải, Thái Đô, Thái Thượng và thị trấn Diêm Điền.- Khu bảo tồn thiên nhiên Tiền Hải: Gồm các xã Nam Hưng, Nam Phú và Nam Thịnh.- Vườn quốc gia Xuân Thuỷ thuộc các xã Giao Thiện, Giao An, Giao Lạc, Giao Xuân của huyện Giao Thuỷ.- Rừng phòng hộ ven biển Nghĩa Hưng thuộc các xã: Nghĩa Thắng, Nghĩa Phúc, Nghĩa Hải, Nghĩa Lợi, Thị trấn Rạng Đông, xã Nam Điền huyện Nghĩa Hưng.- Rừng ngập mặn Kim Sơn - Cồn Nổi thuộc các xã: Kim Đông, Kim Hải, Kim Trung, Cồn Thoi, Kim Mỹ, Kim Tân và thị trấn Bình Minh.Khu dự trữ sinh quyển Châu thổ sông Hồng được chia thành ba vùng: vùng lõi, vùng đệm và vùng chuyển tiếp cụ thể như sau:

Vùng lõi (14.167 ha): Mục tiêu quản lý vùng lõi là bảo tồn đa dạng sinh học, hạn chế các họat động của con người.Khu dự trữ sinh quyển Châu thổ sông Hồng có hai vùng lõi:- Vùng lõi 1: 4.100 ha (nội địa: 3.100 ha, biển 1.000 ha) thuộc Vườn Quốc gia Xuân Thuỷ.- Vùng lõi 2: 4.000 ha (nội địa: 3.000 ha, biển 1.000 ha) thuộc khu Bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Tiền Hải. Việc bảo tồn đa dạng sinh học vùng lõi gắn liền với việc bảo tồn rừng ngập mặn và những bãi bồi ven biển, cửa sông. Không giống như các khu bảo tồn trong nội địa, vùng lõi trong khu dự trữ sinh quyển này vẫn thường xuyên chịu sức ép của việc khai thác và đánh bắt thuỷ sản quá mức. Có thể nói rất khó phân chia diện tích vùng lõi hay vùng đệm, bởi vì việc đánh bắt thuỷ sản ở vùng đệm sẽ trực tiếp làm suy giảm đa dạng sinh học vùng lõi. Các bãi bồi nuôi vạng hay các loài thuỷ sản khác không chỉ làm mất đi vẻ đẹp cảnh quan mà còn làm đảo lộn các chuỗi và lưới thức ăn trong tự nhiên.

Vùng đệm: 36.849 ha: Là vùng tiếp giáp với vùng lõi, có thể tiến hành các họat động kinh tế, nghiên cứu, giáo dục và giải trí nhưng không ảnh hưởng đến mục đích bảo tồn trong vùng lõi. Khu dự trữ sinh quyển Châu thổ sông Hồng có năm vùng đệm thuộc địa giới hành chính của 5 huyện: Thái Thuỵ và Tiền Hải thuộc tỉnh Thái Bình; Giao Thuỷ và Nghĩa Hưng thuộc tỉnh Nam Định; Kim Sơn thuộc tỉnh Ninh Bình. Vùng đệm huyện Thái Thuỵ 8.463 ha (nội địa 5.230 ha; biển 3.234 ha). Vùng đệm huyện Tiền Hải 9.050 ha (nội địa 6.600 ha; biển 2.450 ha). Vùng đệm huyện Giao Thuỷ 8.250 ha (nội địa 6.000 ha; biển 2.250 ha). Vùng đệm huyện Nghĩa Hưng 6.232 ha (nội địa 4.432 ha; biển 1.800 ha). Vùng đệm huyện Kim Sơn 4.854 ha (nội địa 3.454 ha; biển 1.400 ha). Ranh giới vùng đệm được tính từ đê biển ra phía ngoài bãi bồi thấp nhất khi nước triều xuống. Toàn bộ diện tích rừng ngập mặn được khôi phục và trồng mới cùng với các bãi nuôi vạng, hệ thống đầm nuôi thuỷ sản giáp chân đê biển, đều nằm trong vùng đệm. Đây là khu vực rất quan trọng cho các loài chim di cư từ vùng lõi cũng như các nơi khác đến kiếm ăn và trú ngụ. Việc quản lý đặt dưới sự  chỉ đạo của cơ quan và chính quyền địa phương trong việc kết hợp hài hoà giữa phát triển kinh tế tạo nguồn thu nhập cho người dân địa phương và bảo tồn rừng ngập mặn, vừa có tác dụng phòng hộ vừa góp phần tăng nguồn lợi thuỷ hải sản.

 Vùng chuyển tiếp: 54.541 ha: Vùng chuyển tiếp còn được gọi là vùng phát triển bền vững, nơi cộng tác của các nhà khoa học, nhà quản lý và người dân địa phương. Tạo điều kiện thuận lợi và đẩy mạnh các họat động phát triển kinh tế, dịch vụ đi đôi với tuyên truyền giáo dục nâng cao nhận thức cộng đồng. Khu dự trữ sinh quyển châu thổ sông Hồng có năm vùng chuyển tiếp thuộc địa giới hành chính của 5 huyện. Vùng chuyển tiếp huyện Thái Thuỵ: 10.579ha (Nội địa: 6.234ha; biển: 4.345ha) Vùng chuyển tiếp huyện Tiền Hải: 13.000ha (Nội địa: 8.500ha; biển: 4.500ha) Vùng chuyển tiếp huyện Giao Thuỷ: 11.183ha (Nội địa: 6.727ha; biển: 4.456ha) Vùng chuyển tiếp huyện Nghĩa Hưng: 9.745ha (Nội địa: 6.345ha; biển: 3.400ha) Vùng chuyển tiếp huyện Kim Sơn: 10.034ha (Nội địa: 6.634ha; biển: 3.400ha) Ranh giới vùng chuyển tiếp được xác định dựa trên địa giới hành chính xã nằm dọc theo đê biển. Các họat động kinh tế ở đây cần được duy trì và phát triển nhằm nâng cao mức sống của nhân dân địa phương. Các mô hình vườn - ao - chuồng, phong trào xây dựng nông thôn mới, cung cấp nước sạch và điện khí hoá nông thôn sẽ làm giảm bớt sức ép lên các khu bảo tồn. Thực chất, để giảm bớt khai thác đánh bắt quá mức nguồn lợi thuỷ sản ven biển phụ thuộc phần lớn vào việc tạo công ăn việc làm, nâng cao mức sống người dân ở các vùng đệm và chuyển tiếp.

Tiềm năng du lịch:

Cách Hà Nội hơn 100km, du khách có thể tới Khu dự trữ sinh quyển Châu thổ sông Hồng bằng cả đường bộ và đường thuỷ. Với một hệ thống các đền, chùa, lễ hội của vùng châu thổ sông Hồng, khu dự trữ sinh quyển này có tiềm năng rất to lớn về du lịch sinh thái. Du khách có thể ngắm nhìn những đàn chim di cư, những loài chim nước kiếm ăn, bay lượn và cũng có thể thưởng thức các đặc sản biển ngay giữa vùng đất ngập nước này.

Trong số 12 kiểu sinh cảnh chính của khu khu dự trữ sinh quyển, những bãi bùn, bãi cát ngập triều, trảng cỏ, sậy và rừng ngập mặn với hơn 30 loài, các cồn cát phi lao (Casuarina equisetifolia) rất đặc trưng cho vùng cửa sông ven biển nhiệt đới, là nơi kiếm ăn của các loài chim di cư, chim nước. Mới đây, các chuyên gia của tổ chức UNESCO cho rằng việc xây dựng “Con đường di sản” vùng ven biển miền Bắc bao gồm: Khu khu dự trữ sinh quyển Châu thổ sông Hồng, khu khu dự trữ sinh quyển quần đảo Cát Bà, khu Di sản Thiên nhiên Hạ Long, Vườn quốc gia Bái Tử Long, Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Vân Long (đã được Công ước Ramsar công nhận là Khu Ramsar, vùng đất ngập nước có tầm quan trọng Quốc tế), Quần thể danh thắng di sản văn hoá và thiên nhiên thế giới Tràng An … sẽ làm nên một dải địa hình ven biển đầy cảnh sắc và có sức hấp dẫn đối với khách du lịch trong và ngoài nước.

Khu dự trữ sinh quyển thế giới Châu thổ sông Hồng, có tiềm năng rất lớn về du lịch sinh thái, tham quan và tìm hiểu về thế giới tự nhiên. Đánh giá thực trạng về đa dạng sinh học của các vùng chim quan trọng đất ngập nước ở khu vực đồng bằng Bắc Bộ. Tổ chức Bảo tồn các loài chim và Sinh cảnh BirdLife Quốc tế tại Việt Nam nhận định đợt khảo sát toàn diện vùng đất ngập nước ven biển Khu dự trữ sinh quyển Châu thổ sông Hồng (tháng 11 năm 2005 đến tháng 3 năm 2006) đã xác định được 6 vùng chim quan trọng đất ngập nước ưu tiên cho công tác bảo tồn có tính đa dạng phong phú và có ý nghĩa toàn cầu. Đây là vùng có ý nghĩa sống còn đối với công tác bảo tồn đa dạng sinh học ở Đông Dương. Vì vậy việc duy trì tính toàn vẹn và chất lượng sinh cảnh vùng đồng bằng Bắc Bộ được coi là một nghĩa vụ quốc tế. Theo các tổ chức quốc tế về bảo tồn thiên nhiên đánh giá, thì việc bảo vệ vùng đệm tự nhiên là cách giải quyết duy nhất để bảo vệ dân cư vùng ven biển chống lại sóng triều và các đe dọa khác trong tương lai.

Trong quy họach phát triển du lịch Ninh Bình, thì Nhà thờ Phát Diệm và vùng ven biển Kim Sơn là một trong 7 trọng điểm được coi là động lực phát triển du lịch của tỉnh. Trong họach định chính sách cũng như tổ chức triển khai thực hiện các nhiệm vụ kinh tế - xã hội, đặc biệt là phát triển các loại hình du lịch và các sản phẩm du lịch độc đáo, hấp dẫn đã được cụ thể hoá theo Nghị quyết 15 của Ban chấp hành Đảng bộ tỉnh Ninh Bình về phát triển du lịch Ninh Bình đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030. Hiện nay Doanh nghiệp xây dựng Xuân Trường làm chủ đầu tư, đang xây dựng dự án Khu du lịch sinh thái biển, kết hợp vui chơi, nghỉ dưỡng Cồn Nổi. Khu vực bãi bồi, và đảo Cồn Nổi ven biển Kim Sơn sẽ được xây dựng thành một khu du lịch sinh thái biển có tầm cỡ quốc gia, quốc tế với tổng hợp tất cả các loại hình du lịch mà đặc trưng cơ bản là lịch sử, văn hoá, tâm linh, du lịch sinh thái và nghỉ dưỡng.

N.N.Q