

DIỆP CHI
Chuyên gia tổng kết, bão số 3 –Yagi là cơn bão mạnh nhất trên khu vực Biển Đông trong vòng 30 năm qua và mạnh nhất trên đất liền ở nước ta trong vòng 70 năm qua. Theo Trung tâm Dự báo KTTV Quốc gia Đường đi của bão Yagi có nhiều điểm bất thường là cơn bão có cường độ siêu bão tăng nhanh nhất từ cấp 8 lên cấp 16 giật cấp 17 trong 48 giờ, bão kéo dài nhiều giờ trên đất liền, mức độ giảm cấp trên đường đi của bão không theo quy luật thông thường. Bão khiến các tỉnh ven biển Bắc bộ phải cảnh báo cấp độ rủi ro thiên tai gần cấp thảm họa. Tỉnh miền núi phải cảnh báo cấp độ rủi ro thiên tai lũ quét, sạt lở đất tới cấp cao nhất. Người dân chứng kiến điểm bất thường của mây dông phát triển rất mạnh chỉ sau một ngày nắng nóng, oi bức. Dù còn cách tâm siêu bão hàng trăm km nhưng chiều 6/9, miền Bắc đã hứng chịu những trận mưa dông trắng trời kèm theo gió lốc giật mạnh trút xuống, quật ngã cây cối, đè vào người đi đường. Ngày 7/9 bão di chuyển sâu vào đất liền với phạm vi rộng, vùng gần tâm bão mạnh cấp 14, giật cấp 17. Vấn đề phức tạp của siêu bão là khó dự báo vì thời gian bão kéo dài nhiều giờ trong đất liền, sức tàn phá mạnh và tác động rất rộng khắp tỉnh thành Bắc bộ rồi suy yếu thành áp thấp nhiệt đới ở khu vực phía Tây Bắc bộ nhưng hoàn lưu bão lại có mưa rất lớn chủ yếu ở phía Đông dãy núi Hoàng Liên Sơn, cho dù không nằm trên đường đi của bão, không chịu tác động trực tiếp của gió bão. Trong khi đó, hầu hết các cơn bão có quỹ đạo tương tự trước đây thường gây mưa lớn ở phía Tây dãy núi Hoàng Liên Sơn.
Nhiều tỉnh miền núi phía Bắc chịu những trận mưa rất lớn với cường suất cao lên đến 400-600 mm, một số nơi trên 700 mm, kéo dài nhiều ngày sau khi bão tan, gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản. Lượng mưa lớn trong cơn bão và hoàn lưu sau bão đã gây ra ngập lụt, lũ ống, lũ quét, sạt lở đất kinh hoàng ở nhiều địa bàn miền núi tại các huyện Nguyên Bình của tỉnh Cao Bằng, các huyện Bát Xát, Sa Pa, Si Ma Cai, Bắc Hà của Lào Cai, huyện Văn Chấn, Lục Yên, Thành phố Yên Bái của tỉnh Yên Bái, Đà Bắc của Hoà Bình, tỉnh Quảng Ninh, Thái Nguyên, Tuyên Quang... Đặc biệt, lũ quét, sạt lở đã xóa sổ một thôn Làng Nủ, xã Phúc Khánh, huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai đã gây thiệt hại đặc biệt nghiêm trọng về người. Nguyên nhân chính là do khu vực miền núi phía Bắc trong 3 tháng qua đã có mưa rất nhiều, cao hơn 40-60% so với trung bình nhiều năm. Hầu hết các khu vực, đất đã ngậm no nước, ở trạng thái bão hòa nên khi có đợt mưa rất lớn, kéo dài nhiều ngày với cường suất cao thì hiện tượng sạt lở đất đã xảy ra tại nhiều nơi. Lào Cai xảy ra lũ quét, mảng sạt lở quy mô lớn, Yên Bái có quy mô mảng sạt lở nhỏ hơn nhưng dày đặc, nguyên thành phố Yên Bái có trên 1.000 điểm sạt lở đất.
Bão Yagi cũng gây ra kỷ lục về đỉnh lũ lớn tại hầu hết các sông ở Bắc Bộ. Từ ngày 8/9 mực nước trên nhiều sông, suối ở Bắc Bộ lên nhanh, ngập lụt trên quy mô rộng lớn với nhiều mức vượt ngưỡng cũng là điều hiếm thấy. Trên sông Thao, sông Lô, sông Thương, sông Gâm, sông Thái Bình, vùng hạ lưu sông Hồng, sông Lục Nam, sông Hoàng Long, sông Đáy... đều vượt báo động 3, một số sông vượt từ 3-4m, đặc biệt lũ sông Hồng tại Hà Nội cao nhất trong 20 năm và tại Yên Bái đã vượt mức lũ lịch sử năm 1968 khoảng 1,31m. Có 20/25 tỉnh, thành phía Bắc xảy ra tình trạng ngập lụt nghiêm trọng như Thái Nguyên, Tuyên Quang, Phú Thọ, Bắc Giang, Cao Bằng, Hà Nội...
Theo thống kê ban đầu của cơ quan chức năng, bão Yagi đã gây hậu quả rất nghiêm trọng về tinh thần và vật chất với nhân dân 26 tỉnh, thành phố khu vực phía Bắc và đất nước. Cướp đi sinh mạng 344 người, trong đó 264 người chết và mất tích do sạt lở đất lũ quét. Gần 2.000 người bị thương. Làm thiệt hại tài sản, cây trồng, vật nuôi, hạ tầng kinh tế - xã hội, trên 260 nghìn căn nhà, 1.900 điểm trường bị tốc mái, hư hại, sập đổ, lũ cuốn. Hàng loạt công trình hạ tầng, năng lượng,viễn thông, giao thông, thủy lợi, đê điều bị sự cố. Gần 350 nghìn ha lúa, hoa màu, cây ăn quả bị ngập úng, thiệt hại. 8.100 lồng bè, 31.000 ha nuôi trồng thủy sản bị thiệt hại. Trên 4,5 triệu gia súc, gia cầm bị chết. Hàng trăm ha diện tích đất sản xuất nông nghiệp bị sa bồi, thủy phá... Bão số 3 đã tác động tiêu cực đến sản xuất, kinh doanh và sinh kế của người dân, sang chấn tinh thần của một bộ phận nhân dân còn kéo dài và hậu quả khó lường. Việc khắc phục tốn kém, kéo dài nhiều năm và có những mất mát không bao giờ bù đắp được.
Ngay sau khi bão đổ bộ, với sự lãnh đạo sát sao, kịp thời, quyết liệt của Bộ Chính trị, Ban Bí thư; trực tiếp là đồng chí Tô Lâm, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước; sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị; sự chỉ đạo, điều hành quyết liệt, chủ động, phản ứng kịp thời, hiệu quả, từ sớm, từ xa, trực tiếp tại hiện trường của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các Phó Thủ tướng Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương; sự ủng hộ, đồng hành của người dân, cộng đồng doanh nghiệp, đồng bào trong nước và cả đồng bào ở nước ngoài… đã hạn chế tối đa thiệt hại và khẩn trương khắc phục hậu quả do bão, mưa lũ; góp phần hỗ trợ người dân, doanh nghiệp từng bước ổn định đời sống, khôi phục sản xuất, kinh doanh, tích cực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, kiểm soát lạm phát. Việc cảnh báo, dự báo sát tình hình, từ sớm, từ xa, nhưng trang thiết bị có hạn nên chưa dự báo được sớm việc bão giật cấp 17 khi vào bờ và kéo dài trong đất liền; hoàn lưu bão, mưa lớn kéo dài trên diện rộng. Báo chí đã làm tốt nhiệm vụ thông tin tuyên truyền việc ứng biến với tình tình bất thường của bão lũ tới người dân với cách làm sáng tạo ở mức cao nhất có thể. Công tác lãnh đạo, chỉ đạo xuyên suốt, kịp thời, quyết liệt, thống nhất, thông suốt từ trên xuống dưới. Chính phủ đã ban hành 11 công điện, triển khai các đoàn công tác trực tiếp đến các địa bàn trọng điểm kiểm tra, đôn đốc, chỉ đạo công tác phòng, chống bão, lũ; bộ, ngành, cấp ủy đảng, chính quyền các cấp đã ban hành 51 công điện, văn bản; các địa phương đã ban hành 356 công điện, tổ chức 146 đoàn công tác trực tiếp đến hiện trường chỉ đạo ứng phó, khắc phục hậu quả bão, lũ. Công tác phòng chống tích cực, kịp thời, đã huy động cả hệ thống chính trị, các lực lượng và toàn dân vào cuộc, phát huy "4 tại chỗ". Lực lượng quân đội, công an đã huy động gần 300.000 cán bộ, chiến sỹ, dân quân tự vệ, phương tiện tham gia hỗ trợ nhân dân ứng phó, khắc phục hậu quả bão, lũ. Lực lượng chức năng đã kịp thời thông tin, hướng dẫn cho trên 51.000 tàu thuyền, phương tiện hoạt động trên biển tránh trú bão; triển khai trên 180 triệu lượt tin nhắn cung cấp thông tin bão, lũ cho người dân; tổ chức sơ tán, di dời trên 173.000 người trên các lồng, bè, chòi canh nuôi thủy hải sản và những khu vực nguy hiểm đến nơi an toàn. Nhân dân đã tự nguyện, tự giác và rất tích cực, chủ động trong ứng phó với bão, mưa lũ. Công tác khắc phục hậu quả bão, lũ đã được triển khai rất quyết liệt, kịp thời với sự lãnh đạo, chỉ đạo quyết liệt, sự tập trung vào cuộc của cả hệ thống chính trị từ trung ương, tới cơ sở, cùng với sự hỗ trợ, giúp đỡ của các tổ chức, cá nhân, các nhà hảo tâm, sự nỗ lực khắc phục khó khăn của người dân, doanh nghiệp. Nhà nước xuất cấp trên 400 tấn gạo, 350 tỷ đồng và nhiều trang thiết bị cứu hộ cứu nạn, y tế, nhu yếu phẩm khác kịp thời hỗ trợ các địa phương cứu trợ người dân. Mặt trận Tổ quốc, Hội Chữ thập đỏ Việt Nam đã vận động, tiếp nhận ủng hộ tiền và hiện vật trị giá trên 1.760 tỷ đồng. Các tổ chức quốc tế và các nước cứu trợ tiền và hàng trị giá trên 22 triệu USD. Nhiều nhiều tổ chức, cá nhân trong cả nước đã hỗ trợ trực tiếp cho các địa phương và người dân bị thiên tai vượt qua khó khăn. Qua cơn bão lũ càng thấy rõ hơn tinh thần đại đoàn kết toàn dân tộc, tình dân tộc, nghĩa đồng bào, tương thân, tương ái, "lá lành đùm lá rách, lá rách ít đùm lá rách nhiều" được thể hiện rất rõ.
Đối với tỉnh Ninh Bình, trước diễn biến phức tạp của bão số 3 –Yagi trên biển Đông, lãnh đạo Tỉnh ủy, UBND tỉnh đã đi kiểm tra công tác ứng phó bão, đồng thời ban bố lệnh cấm biển trên địa bàn huyện Kim Sơn từ 15h ngày 5/9, ra Công điện số 21/CĐ-UBND về việc tập trung ứng phó khẩn cấp bão số 3, yêu cầu các sở, ban, ngành, đoàn thể, thành viên Ban Chỉ huy Phòng, chống lụt bão và Tìm kiếm cứu nạn tỉnh, UBND các huyện, thành phố thực hiện nghiêm các Công điện của Thủ tướng Chính phủ và Công điện số 20 ngày 3/9/2024 của UBND tỉnh Ninh Bình. Nhấn mạnh bão số 3 có cường độ mạnh, diễn biến phức tạp, khó lường, ưu tiên hàng đầu là bảo đảm an toàn tuyệt đối về tính mạng cho người dân.
Trên dưới đồng lòng, các cấp ủy, chính quyền địa phương, đơn vị thường xuyên thông tin kịp thời đến người dân để chủ động các biện pháp phòng tránh; rà soát, tổ chức di dân ra khỏi vùng thấp trũng và vùng có nguy cơ sạt lở đất đến nơi tránh trú an toàn; tăng cường tổ chức lực lượng tuần tra canh gác, bảo vệ an toàn đê điều, hồ đập; khẩn trương triển khai phương án chống úng bảo đảm an toàn cho lúa mùa, thủy sản, thoát nước trong các điểm, khu dân cư, khu đô thị, khu công nghiệp khi có mưa lớn xảy ra; tổ chức cắt tỉa cành cây, chằng chống, gia cố biển hiệu, nhà ở, các công trình công cộng. Các sở, ban, ngành của tỉnh triển khai các phương án hộ đê, bảo vệ trọng điểm xung yếu, đặc biệt chú ý đến tuyến đê biển Bình Minh và các vị trí đê, kè đã bị xảy ra sự cố nhưng chưa được xử lý, khắc phục; khẩn trương hoàn thành gia cố các vị trí có nguy cơ mất an toàn trước khi bão đổ bộ... Ngày 4/9, ngư dân huyện ven biển Kim Sơn đã về nơi tránh trú bão an toàn, ngày 6/9 các khu điểm du lịch trong tỉnh chủ động dừng ngay hoạt động tham quan, tất cả trẻ mầm non và học sinh nghỉ học, người dân kịp thời bảo quản tài sản đến nơi an toàn, nhằm hạn chế tối đa thiệt hại do bão. Đến 9h ngày 7/9 lượng mưa đo được trên địa bàn tỉnh không cao, mức gió ở cấp 7-8, giật cấp 9. Bão Yagi không trực tiếp đổ bộ vào Ninh Bình nên tỉnh không có thiệt hại về người.
Lũ trên sông Hoàng Long Ảnh của TRƯỜNG HUY
Hoàn lưu sau bão, mưa lũ về nhiều, trên địa bàn tỉnh có mưa to và rất to, lượng mưa đo được từ ngày 5/9 đến 12/9 là trên dưới 400 mm. 9h sáng ngày 12/9 mực nước đê sông Đáy, sông Hoàng Long dâng cao trên mức báo động 3 vượt đỉnh lũ lịch sử năm 2017, dự báo vào 19h cùng ngày mực nước trên sông Hoàng Long tại Bến Đế có khả năng lên mức 5,3m. Đây là trận lũ điển hình và kéo dài, diễn biến phức tạp. Đánh giá diễn biến lũ trên sông Hoàng Long, sông Đáy, các điểm xung yếu, các khu dân cư thường xuyên chịu áp lực xả lũ. Quy trình thực hiện vận hành xả tràn Lạc Khoái, Đức Long-Gia Tường thuộc đê hữu sông Hoàng Long. Hiện toàn tỉnh có hơn 3 nghìn hộ dân bị ngập lụt chủ yếu là vùng trũng thấp ngoài đê nhưng người dân đã thích nghi với cuộc sống ở vùng sông nước; hàng nghìn ha lúa và hoa màu bị ảnh hưởng, 5 tuyến giao thông bị chia cắt. Với diễn biến lũ và tình hình thực tế như trên, Thường trực tỉnh ủy đã họp bàn 2 phương án ứng phó với lũ trên sông Hoàng Long: Kịch bản 1, nếu trời hết mưa, mực nước sông Hoàng Long xuống, thực hiện phương án tiếp tục tuần tra canh gác trên các tuyến đê nhằm phát hiện các hư hỏng, sạt lở có thể xảy ra, khi lũ rút để có biện pháp xử lý, khôi phục sản xuất, ổn định đời sống Nhân dân, tiêu độc, khử trùng, vệ sinh môi trường nhằm phòng, chống dịch bệnh; Kịch bản 2, nếu trời tiếp tục mưa, lũ lên trở lại vượt mức 5,3 m tại Bến Đế, tiến hành phân lũ qua tràn Lạc Khoái. Đối với trường hợp phải xả tràn sẽ tính toán phương án mở các cống ở tràn Lạc Khoái, phương án mở các tuyến đê cơ Đức Long - Gia Tường, phân lũ qua cống Mai Phương - Địch Lộng vào Đầm Cút... phù hợp với thực tế. 13h ngày 12/9, Chủ tịch UBND tỉnh đã ký Lệnh di dân 4 xã thuộc vùng phân lũ, chậm lũ của huyện Gia Viễn là Gia Lạc, Gia Phong, Gia Minh, Gia Sinh (trên 20.500 nhân khẩu, trong đó có gần 15 nghìn nhân khẩu) thuộc 2 địa phương Nho Quan và Gia Viễn để đảm bảo an toàn về người và tài sản cho Nhân dân khi có tình huống xả tràn xảy ra. Các lực lượng tiếp tục duy trì trực chốt 24/24h, tập trung rà soát các điểm sạt lở, ngập úng để có biện pháp xử lý kịp thời, phù hợp với thực tế, chủ động, sẵn sàng phương án "4 tại chỗ", tuyệt đối không chủ quan, để xảy ra tình trạng bị động, bất ngờ. Xử lý nhanh, cấp bách đối với những điểm xung yếu để đảm bảo an toàn cho người và tài sản của Nhân dân và doanh nghiệp. 23hngày 12/9, mực nước trên sông Hoàng Long tại Bến Đế là 4,91m, 1h giờ sáng 13/9 đỉnh lũ rút, các cấp ủy đảng, chính quyền địa phương đã tập trung chỉ đạo, huy động lực lượng cán bộ, chiến sỹ quân đội, công an, các tổ chức đoàn thể, dân quân tự vệ giúp nhân dân khắc phục hậu quả do ảnh hưởng bởi bão, mưa lũ, tập trung chỉ đạo xử lý tiêu độc, khử trùng, đảm bảo vệ sinh môi trường, nước sinh hoạt hợp vệ sinh, phòng chống dịch bệnh cho người và gia súc, gia cầm, không để dịch bệnh xảy ra.
Chính vì có sự tập trung triển khai đồng bộ, kịp thời các phương án ứng phó với tinh thần khẩn trương, quyết liệt, huy động cả hệ thống chính trị vào cuộc, thông tin, tuyên truyền kịp thời, các tổ chức, doanh nghiệp và người dân chủ động nên tất cả các hộ dân tại khu vực nguy hiểm có nguy cơ bị ảnh hưởng bởi bão, lũ đã được an toàn. Hệ thống đê điều, trạm bơm, hồ đập, hệ thống lưới điện, thông tin liên lạc của tỉnh về cơ bản vẫn vận hành an toàn, đảm bảo chống lũ, tiêu úng, cấp điện phục vụ sản xuất và sinh hoạt cho nhân dân. Bão Yagi chưa gây thiệt hại về tính mạng cho người dân Ninh Bình nhưng ước thiệt hại ban đầu do bão và mưa lũ trên địa bàn tỉnh là trên 50 tỷ đồng, tinh thần nhân dân luôn lạc quan, tin tưởng vào sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền.
Trận báo lịch sử Yagi đổ bộ và hoành hành miền Bắc nước ta cho thấy thiệt hại do thiên tai, bão, lũ quét, sạt lở đất vẫn còn rất lớn. Thiệt hại về người vẫn còn chiếm tỷ lệ cao. Phương tiện, trang thiết bị phục vụ công tác ứng phó thiên tai, cứu hộ, cứu nạn còn thiếu và yếu chưa đáp ứng được yêu cầu đặt ra, nhất là khi xảy ra tình huống ở vùng sâu, vùng xa, trong điều kiện thời tiết phức tạp như gió bão, mưa lũ lớn, sạt lở chia cắt. Chưa có bản đồ nguy cơ sạt lở đất, lũ quét tới từng thôn, bản để người dân kịp thời ứng phó. Khả năng chống chịu cơ sở hạ tầng, nhà dân còn thấp trước sức tàn phá của bão, lũ; hệ thống giao thông thường xuyên xảy ra sạt lở, ngập sâu, chia cắt…
Tại các cuộc hội nghị đánh giá về cơn bão số 3 đều đúc kết bài học kinh nghiệm: công tác dự báo, cảnh báo phải kịp thời, chính xác, từ sớm từ xa; Lãnh đạo, chỉ đạo phải bám sát tình hình, quyết liệt, quyết đoán, dám chịu trách nhiệm, có trọng tâm trọng điểm, tất cả vì lợi ích quốc gia, dân tộc, vì nhân dân, đất nước; Đặt mục tiêu bảo vệ tính mạng, sức khỏe, tài sản của nhân dân và nhà nước lên trên hết, trước hết để huy động tồng lực mọi nguồn lực của xã hội, của nhà nước, đặc biệt là phương châm 4 tại chỗ cho phòng chống, khăc phục hậu quả; Các ngành, các cấp phải căn cứ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và chỉ đạo của cấp trên, tình hình thực tế để chủ động, tích cực triển khai các nhiệm vụ, giải pháp; Coi trọng công tác thông tin truyền thông về tình hình thực tế và hướng dẫn, phổ biến kỹ năng ứng phó, phòng chống, khắc phục hậu quả bão lũ. Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã kêu gọi phát huy tinh thần "mỗi người làm việc bằng hai"; những nơi không bị ảnh hưởng như miền Trung, Tây Nguyên, miền Nam làm bù lại cho những nơi tại miền Bắc bị ảnh hưởng, thiệt hại do bão lũ, phấn đấu tăng trưởng cao hơn, đạt kết quả phát triển kinh tế - xã hội cao hơn. Kiện toàn Ban Chỉ đạo phòng thủ dân sự quốc gia. Các cấp, ngành, cơ quan, đơn vị tiếp tục nêu cao tinh thần trách nhiệm, nỗ lực vượt lên khó khăn, rà soát, khắc phục hạ tầng giao thông, điện, nước, viễn thông, cầu Phong Châu bị sập phải xây dựng lại xong chậm nhất trong năm 2025. Với các gia đình bị mất nhà cửa, phải xây dựng lại, các địa phương, bộ ngành liên quan phải hoàn thành xong chậm nhất vào 31/12/2024 với vách cứng, nền cứng, mái cứng. Hoàn thành khắc phục cơ sở trường học, bệnh viện, trạm xá trong tháng 10/2024, đảm bảo vệ sinh môi trường, kiểm soát dịch bệnh. Các bộ ngành, địa phương đưa ra các giải pháp hiệu hỗ trợ khắc phục bão lũ, khôi phục lại sản xuất, kinh doanh, ổn định lại đời sống vật chất và tinh thần nhân dân bị ảnh hưởng của bão lũ; kiểm soát lạm phát; có chương trình, dự án lâu dài phòng chống sạt lở, thiên tai.
D.C
(Nguồn: TC VNNB Số 297-9/2024)