Lễ hội Hoa Lư – nơi hội tụ nét văn hóa đặc sắc của vùng đất Cố đô
Lễ hội Hoa Lư – di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, được tổ chức hàng năm tại khu di tích quốc gia đặc biệt Cố đô Hoa Lư nhằm tưởng nhớ, tri ân công lao to lớn của vua Đinh Tiên Hoàng; tôn vinh vị trí, vai trò của nhà nước Đại Cồ Việt trong tiến trình lịch sử dân tộc; khơi dậy truyền thống yêu nước, lòng tự hòa, tự tôn dân tộc và tinh thần đoàn kết của các dân tộc Việt nam trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và hội nhập quốc tế.
Từ thời nhà Lý, vùng đất Ninh Bình được gọi là phủ Trường Yên. Tên gọi Trường Yên, Trường An hay Tràng An đều có nghĩa là vùng đất bình yên. Vì vậy, lễ hội lớn nhất vùng đất này cũng mang tên là lễ hội Trường Yên. Tuy nhiên, do địa danh phủ Trường Yên xưa chỉ còn là tên của một xã nên không gian lễ hội đã vượt ra ngoài phạm vi tên gọi. Ngày 21/11/2016, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể Thao và Du lịch Nguyễn Ngọc Thiện đã ký ban hành Quyết định về việc điều chỉnh tên gọi di sản văn hóa phi vật thể “Lễ hội Trường Yên” trong danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia trở thành Lễ Hội Hoa Lư.
Lễ hội Hoa Lư có quy mô lớn nhất vào những năm có số hàng đơn vị là 8 vì tròn năm gắn với sự kiện Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi Hoàng đế và lập đô ở Hoa Lư năm 968. Lễ hội có lịch sử lâu đời, phản ánh đậm nét, sinh động cuộc đời, thân thế và sự nghiệp của vua Đinh Tiên Hoàng và nhà nước phong kiến trung ương tập quyền đầu tiên của Việt Nam qua ba triều đại Đinh, Lê, Lý. Lễ hội Hoa Lư xưa được các vương triều phong kiến tổ chức trang trọng ở cấp Nhà nước. Hiện nay, Lễ hội Hoa Lư được tổ chức theo quy mô cấp tỉnh với vị thế là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, là nơi lưu giữ những yếu tố văn hóa, văn nghệ dân gian đặc sắc, hấp dẫn, trở thành nét sinh hoạt văn hóa tinh thần của người dân Cố đô nói riêng và nhân dân cả nước nói chung.
Với đạo lý uống nước nhớ nguồn, lễ hội Hoa Lư được tổ chức trang nghiêm gồm 2 phần: phần Lễ và phần Hội. Phần lễ được diễn ra với các nghi lễ truyền thống như: Lễ mở cửa đền, lễ rước nước, lễ mộc dục, lễ dâng hương, lễ rước kiệu, lễ tiến phẩm, nghi thức Thượng Long, Tế Cửu khúc, tế lễ của các đoàn nam quan, nữ quan, đồng quan, lễ cầu quốc thái dân an, lễ hội hoa đăng và lễ tạ. Phần lễ được tổ chức tôn nghiêm nhằm tôn vinh công đức của các bậc Đế vương và các bậc tiền nhân đã có công dựng nước và giữ nước; đồng thời thể hiện ước nguyện của nhân dân cầu mong Quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Phần Hội được tổ chức với nhiều hoạt động văn hóa, thể thao, trò chơi dân gian truyền thống và hiện đại, hội trại thanh niên, các hoạt động thể thao, hoạt động trưng bày triển lãm, quảng bá... Các hoạt động diễn ra nhằm phục hồi một số loại hình văn hóa, văn nghệ dân gian, tạo không khí vui tươi, lành mạnh trong không gian của Lễ hội. Người dân cũng như du khách đến với Lễ hội không chỉ được đắm chìm trong cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp mà còn được hòa mình vào không gian vừa trang nghiêm vừa vui tươi của Lễ hội.
Lễ hội Hoa Lư năm nay được tổ chức theo quy mô cấp tỉnh, diễn ra trong 3 ngày, từ ngày 17/4 đến ngày 19/4 (tức ngày mùng 9 đến ngày 11/3 Âm lịch) gắn với nhiều hoạt động kỷ niểm 10 năm Quần thể danh thắng Tràng An được UNESCO ghi danh là Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới (2014-2024).
Chương trình văn nghệ tại lễ Kỷ niệm 1100 năm ngày sinh Đinh Tiên Hoàng Đế và khai mạc Lễ hội Hoa Lư năm 2024 Ảnh: MINH TUYỀN
Nhiều hoạt động văn hóa và các trò chơi dân gian đặc sắc tại Lễ hội Hoa Lư
Cùng với các nghi lễ, các trò chơi dân gian tại Lễ hội Hoa Lư là nguồn sử liệu vô cùng quý giá góp phần làm sáng rõ một giai đoạn quan trọng trong dòng chảy lịch sử Việt Nam. Các hoạt động trò chơi dân gian diễn ra trong suốt 3 ngày lễ hội.
Thi diễn tích cờ lau tập trận
Lễ hội Hoa Lư năm 2024 thu hút du khách thập phương bằng những hoạt động văn hóa, thể thao truyền thống ý nghĩa và độc đáo.
“Cờ lau tập trận” là màn diễn xướng dân gian có từ khi Lễ hội Trường Yên khai mở để khắc hoạ lại tích tập trận giả của “đám” trẻ chăn trâu mà anh hùng của Thung Lau, một địa danh nay thuộc xã Gia Hưng, huyện Gia viễn, tỉnh Ninh Bình. Thủa nhỏ, Đinh Bộ Lĩnh thường cùng nhóm trẻ chăn trâu bẻ hoa lau làm cờ, lập trận giả đánh nhau, tỏ rõ có tài chỉ huy. Bọn trẻ thường khoanh tay làm kiệu để rước ông như nghi vệ thiên tử, để sau này lớn lên tụ quân nghĩa sĩ bốn phương, phất cờ thống nhất giang sơn.
Hội thi diễn tích "Cờ lau tập trận" do Trung tâm Văn hóa, Thể thao và Truyền thanh huyện Hoa Lư phối hợp với Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện tổ chức. Những ngày qua, các nhà trường đã tổ chức cho học sinh tập luyện hăng say, tạo không khí thi đua sôi nổi. Hội thi diễn tích "Cờ lau tập trận" là một hoạt động ngoại khóa bổ ích dành cho các em học sinh. Thông qua hội thi còn giúp các em hiểu thêm về truyền thống lịch sử, văn hóa, con người của vùng đất Cố đô Hoa Lư.
Hội thi kéo chữ "Thái Bình"
Hội thi kéo chữ "Thái Bình" mang đậm tính chất sinh hoạt văn hóa - tín ngưỡng. Đây là một trò diễn xướng dân gian. Trò diễn này không có tính ganh đua mà mang tính chất phô diễn những nét đẹp truyền thống của lịch sử, vừa thiêng liêng vừa có tính giải trí.
Tổ tôm điếm
Tổ tôm điếm là một thú chơi thanh nhã, loại hình giải trí khoa học mang tính thể thao trí tuệ, có tính văn hóa cao, nhất là đối với người cao tuổi. Trong những ngày lễ hội truyền thống Hoa Lư cùng với cờ tướng, đấu vật, chọi gà, hát chèo, hát xẩm, hát văn...…tổ tôm điếm cũng là một điểm nhấn quan trọng, tạo nên nét đặc sắc tươi vui cho không gian của lễ hội Hoa Lư.
Với ngôn ngữ chủ yếu là bằng màu sắc các loại cờ hiệu và sử dụng giọng ngâm thơ của người giao bài, trống thay lời của người chơi, tổ tôm điếm đã trở thành một trò chơi dân gian được khôi phục và không thể thiếu tại Lễ hội Hoa Lư hàng năm.
Hội thi chèo thuyền
Tại sông Sào Khê, sự sôi nổi, hào hứng của Hội thi chèo thuyền cũng đã hấp dẫn du khách vào sáng 18/4. Hội thi năm nay thu hút sự tham gia của các thí sinh là những người lái thuyền du lịch ở xã Trường Yên, Ninh Xuân, Ninh Hải trên địa bàn huyện Hoa Lư.
Các đội thi trải qua các nội dung thi: phần chào hỏi; thi chèo thuyền nhanh bấm giờ; thi chèo thuyền khéo lấy bóng quy định giờ… Hội thi tạo nên sân chơi sôi động, phấn khởi, giúp các thí sinh có cơ hội phô diễn kỹ năng chèo thuyền khéo.
Thi cờ người
Cờ người là một trong những trò chơi dân gian cuốn hút du khách khi về với Lễ hội Hoa Lư. Đây không đơn thuần là trò chơi giải trí mà còn là môn thể thao trí tuệ, tái hiện phần nào lịch sử hào hùng của dân tộc ta thời kỳ dựng nước và giữ nước. Các kỳ thủ đã thi đấu với tinh thần thể thao đoàn kết, cao thượng, đem đến sự hào hứng cho nhân dân và du khách về dự hội.
Thi chọi gà
Hội thi chọi gà năm 2024 được Hội Nông dân tỉnh tổ chức, thu hút sự tham gia của Hội Nông dân 8 huyện, thành phố trong tỉnh. Mỗi huyện, thành phố lựa chọn 2 cặp gà, trọng lượng từ 2,9-3kg, thi đấu các trận theo hạng cân. Có những trận đấu kéo dài hàng tiếng đồng hồ mà không phân biệt được thắng thua nhưng vẫn lôi cuốn người xem theo dõi trận đấu đến cùng.
Các trò chơi dân gian được khôi phục, tổ chức tại Lễ hội nhằm giữ gìn nét văn hóa truyền thống, phát huy tinh thần yêu nước, truyền thống lịch sử, khơi dậy niềm tự hào dân tộc. Mỗi trò chơi dân gian mang ý nghĩa riêng, mang lại nhiều niềm vui, tiếng cười và những trải nghiệm thú vị cho người dân và du khách thập phương. Qua đó góp phần quảng bá nét đẹp văn hóa của vùng đất Cố đô đến du khách, góp phần bảo tồn và phát huy nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
Lễ hội Hoa Lư một trong những hoạt động góp phần bảo tồn và phát huy truyền thống lịch sử văn hóa của dân tộc; quảng bá những nét văn hóa đặc sắc, tiềm năng, thế mạnh du lịch nhằm thu hút đầu tư, thu hút khách du lịch trong nước và quốc tế đến với Ninh Bình, góp phần đẩy mạnh, phát triển kinh tế - xã hội toàn tỉnh.
BÙI HẰNG