Bức tiêu tượng bằng ngà voi lưu giữ tại Bảo tàng Ninh Bình
PHẠM THỊ NHU
Theo phong thủy, ngà voi có uy quyền mang lại sự bình an và sự phát triển cho gia thế, gia chủ. Voi vừa có phẩm chất con người vừa có phẩm chất của thần linh, nên với người Phương Đông voi là biểu tượng chung của sự may mắn, được thờ cúng và tôn vinh.
Ngà voi được coi là linh vật có uy quyền bởi ngà voi vốn là cặp răng nanh của voi đực. Ngà được mọc ra từ hàm trên của voi và là bộ phận trợ lực cho các động tác cuốn, hút, đẩy,… của vòi voi. Ngà chính là một phần xương kết tinh đặc biệt của voi. Voi lại là con vật được xem là lớn nhất trong số các loài vật. Có lẽ xuất phát từ điểm này mà từ xa xưa, con người đã quan niệm là ngà voi thể hiện cho một uy quyền nào đó. Nhiều người cho rằng: “Lộc rừng ở nhà, quỷ ma chạy sạch”, lộc ở đây ý chỉ 4 thứ gồm ngà voi, nanh hổ, sừng tê giác và sừng hươu – nai. Với ý nghĩa này, nhiều người sưu tập ngà voi thường mong muốn về sự bình an và sự phát triển cho gia thế, gia chủ. Có người chơi nguyên chiếc ngà không qua chế tác, cũng có người chế tác ngà thành một tác phẩm nghệ thuật độc nhất vô nhị theo ý tưởng của mình. Có lẽ tác phẩm nghệ thuật điêu khắc trên ngà voi với hình ảnh đàn voi và những bụi chuối mà chúng tôi đặt tên là “Bức tiêu tượng” hiện bảo tàng Ninh Bình đang sở hữu và trưng bày cho khách thăm quan là hiện vật quý, hiếm và độc đáo.
Bức tiêu tượng là tác phẩm nghệ thuật được điêu khắc chạm bong trên thân một chiếc ngà voi. Đầu ngọn chỗ đặc của ngà là chạm 6 con voi nối đuôi liền nhau, đầu gốc to và thân rộng thì xen kẽ voi cặp và bụi chuối đăng đối hai bên, tổng thể toàn bức chạm có 12 con voi và 4 bụi chuối đối xứng. Mô hình đặt trên một giá gỗ mun màu đen cũng chạm bong hình nhũ đá. Đường nét chạm khắc, gọt dũa rất tinh xảo tỉ mỉ, miêu tả rất sinh động hình ảnh đàn voi nối đuôi nhau đi ăn chuối rừng. Đề tài mang ý nghĩa nghệ thuật cao được khắc họa đàn voi trên chất liệu ngà voi nguyên chiếc, vì vậy giá trị của hiện vật được nhân đôi, vừa có giá trị nghệ thuật, vừa có giá trị kinh tế cao.
Bức tiêu tượng là một tác phẩm nghệ thuật điêu khắc quý, hiếm và độc đáo. Quý ở chỗ mà các cụ ta xưa vẫn có câu: “Ngọc ngà châu báu” là của quý được cất giữ kỹ trong hòm, trong kho. Hiếm vì chúng ta cũng rất ít khi bắt gặp được những đồ dùng, đồ trang sức, đồ mỹ nghệ được làm bằng ngà voi. Còn độc đáo thì đây là tác phẩm điêu khắc nghệ thuật với đề tài chuối và voi trên chất liệu ngà voi mà chúng ta chỉ thấy có ở Bảo tàng Ninh Bình. Người nghệ nhân đã công phu và tỉ mỉ đến từng chi tiết để khắc họa được cuộc sống mưu sinh của đàn voi, bởi thức ăn chủ yếu của voi là cây chuối, đây chính là tư tưởng nghệ thuật của nghệ nhân rất giản dị và đời thường.
Nguồn gốc của hiện vật, ông Đỗ Hữu Hậu, Phó ty Văn hóa Ninh Bình sưu tầm được vào tháng 2/1957 của một gia đình địa chủ và giao tặng cho Bảo tàng Ninh Bình. Hiện vật được đăng kí số kiểm kê BTNB 64/X1; Kích thước dài 80cm, cao 22,5cm, rộng 8cm, trọng lượng 3,82kg (đo cân cả đế). Hiện nay, Bức tiêu tượng đang được Bảo tàng Ninh Bình trưng bày giới thiệu cho khách thăm quan, nhằm tôn vinh giá trị nghệ thuật điêu khắc tinh xảo của nghệ nhân thời Nguyễn và giá trị độc đáo quý hiếm của ngà voi tới khách thăm quan.
P.T.N