Chạm hương thu

Tản văn của HOÀN NGUYỄN

Thế là một mùa thu mới đã tới. Qua đầm sen, những sắc xanh ngằn ngặt bắt đầu chuyển ánh vàng của nắng trên cánh lá. Đầm sen trước nhà ngả màu trầm xem xém nâu nâu. Hương sen đã qua dường như gửi cả vào với đất. Mênh mang một vùng hương thơm ngai ngái của cỏ cây. Hơi lạnh từ đá, chút nồng ấm từ hoa, nét mờ mờ từ hơi nước mỏng mảnh phơ phất làm nên nét riêng cho vùng đất bãi bên sông. Năm ấy, cũng vào độ chuyển thu, trên đường về quê, qua đầm sen, bố dừng xe đạp. Hai bố con vừa dắt xe đi bộ vừa trò chuyện.

Khi hai bố con dừng chân bên bờ đầm, một làn hương thoang thoảng trong gió lướt qua. Hương nhẹ mà say, dịu mà ấm, thoảng mà đằm, cứ như giọt nước thu rơi nhẹ trên tán lá rồi cứ thế, nhẹ nhàng thấm dần, thấm dần qua lớp diệp lục để vào sâu mãi nuôi cây. Tôi buột miệng thốt lên: Ôi thơm quá!

Bố nhìn tôi rồi lặng lẽ cầm tay kéo ra sát mép đầm. Bố chỉ tay vào những lớp lá đã mang màu nâu nâu của đất bên mép, phía trong vẫn còn màu xanh đậm làm nổi lên những đường gân trắng mờ nổi trên mặt lá.

- Trong đầm, không phải tất cả là sen đâu con. Nếu tinh ý, con sẽ thấy trong chút thoang thoảng nhè nhẹ của sen có chút thơm nồng hơi gắt. Ấy chính là hương của sen quỳ.

Từ khi sinh ra và lớn lên, tôi đã theo bố mẹ lên thành phố. Mỗi khi nghe các bác bạn của bố đến chơi đàm đạo thưởng trà, nói nhớ hương đất, vị chua phèn của vùng đất bãi sông quê, tôi không thể hình dung ra được. Mùi đất, mùi phèn có gì mà làm các bác với bố nhớ đến thế? Mỗi lần về thăm quê, khi đi qua cánh đồng có đầm sen, bố thường dừng xe cùng tôi đi bộ. Bố lặng lẽ nắm tay tôi. Bố như muốn tôi cảm nhận đến tận cùng của hương đất, vị chua phèn, cái làm cho bố và các bác bạn của ông nhớ đến nao lòng. Bước chân theo bố, qua vạt cỏ chân đê, tôi thấy mùi ngai ngái, hăng hắc, khi bước chân chạm đất bờ đầm, tôi chỉ thấy mùi thơm của sen ngòn ngọt, bùi bùi xen vào mùi thơm ngậy ngậy của lúa.

- Cây cỏ cũng như con người. Thật giả chỉ như bàn tay lật. Như đầm sen này ấy con. Trong đầm không chỉ có sen mà có lẫn cả quỳ..

Hoa sen quỳ là hoa gì? Bao nhiêu người chỉ nói đầm sen chứ có ai nhắc đến sen quỳ? Tôi chỉ thấy bông hoa nở lên từ bùn đất như hai bàn tay úp. Cái búp tay ấy ngay từ đầu đã mang màu phớt hồng. Qua thời gian, lớn dần lên rồi khi bằng hai bàn tay người lớn, từ từ bung cánh. Vào những dịp như thế, cả một vùng đất đầm nơi bãi sông hương thơm la đà như sương phủ. Hương thơm quấn quýt, thoa nhẹ lên má, lên tóc, len qua từng sợi vải, ấp lên người dìu dịu, man mát dễ chịu.

Thấy tôi ngơ ngác, bố cười cười, gõ nhẹ lên trán.

- Chắc là ngạc nhiên lắm đúng không? Thực ra quỳ cũng là một trong hơn trăm loại hoa sen. Quỳ người ta trồng để lấy hạt là chủ yếu, vì hạt to. Còn sen trồng để lấy hoa và lấy lá chữa bệnh. Sen có hương thơm nhẹ, thoảng, đảm và rau sau: Quỳ cũng thơm nhưng có mùi nồng hơn. Người không tiếp xúc thường rất khó phân biệt đâu là sen và đâu là quỳ..

Bố chỉ vào bông gần bờ, giảng giải:

- Như bông hoa này chẳng hạn. Đây là bông sen. Hoa sen bao giờ màu cũng phơn phớt hồng, búp hoa phía trên hơi bầu, cánh mềm, bên trong có nhiều lớp nhỏ ôm lấy đài. Quỳ búp dài hơn, cánh dày và bên trong chỉ có một lớp cánh om là nhụy, màu hoa đậm. Thân sen thẳng chứ không nhiều gai như thân quỳ. Sen mua về cắm trang trí trong nhà hay thắp lễ thường được lâu. Còn quỳ, thời gian ngắn. Quỳ khi tàn là tất cả các cánh đều rơi. Không như sen, khi tàn cánh vẫn còn ôm lấy nhụy

 Bố nói kỹ lắm, từ đặc tính, cách phân biệt và tác dụng của sen và quỳ. Có đoạn, bố kéo tôi ngồi lại bên cạnh, đưa tay lên tóc âu yếm. Giọng của bố bây giờ khác lắm, như có một tiếng thở dài nén trong từng lời khi thoát ra.

- Cây cỏ cũng như người con ạ. Giá trị của mỗi con người không chỉ là hương thơm, cái tự thân tỏa ra mà còn là cách sống. Hãy sống như sen, dẫu có tàn vẫn cô kết không rời xa nguồn cội, vẫn cố bao bọc, che chắn lấy nhụy để không vương vấn bụi đời. Quỳ lại khác, tàn là cánh rụng, để trơ nhụy ra chịu nắng, chịu gió, chỉ biết quãng đời mình đang sống.

Bố nhìn tôi lặng một lúc rồi bảo:

- Những điều bố nói hôm nay, giờ có thể con chưa hiểu. Trong cuộc sống có rất nhiều cái tưởng như nhau nhưng lại khác rất xa về bản chất. Sự nhầm lẫn sẽ không bao giờ định chính xác giá trị của sự vật và hiện tượng. Cái khó của con người chính là sự phân biệt được đâu là thực, đâu là giả, đâu là nét tương đồng. Thời gian và cuộc đời sẽ dạy con. Bố chỉ mong con hãy sống như sen, đừng như quỳ phải mượn hương và dáng của sen để sống.

Rồi tôi xa nhà. Những năm tháng theo chồng nơi xứ phồn hoa, tôi không còn được gặp mùi hương ngai ngái của cỏ, chút nồng nồng của đất, chút nghèn nghẹn của phèn, chút thoang thoảng của sen và chút hắc nồng của quỳ. Thay vào đó là mùi khét của vật liệu cháy từ các đống rác, cái sặc sụa của bụi đường, thum thủm của các dòng sông chết và mùi hương hăng hắc nồng chát chúa của hoa sữa. Đêm đêm tôi vẫn nhớ về mùi hương thoảng nhẹ mà quyến rũ, cứ dìu dịu mỗi chiều qua đầm sen. Nhiều đêm, giật mình nghe như có tiếng ai đó nhẹ lắm, gọi tôi trong làn hương thơm thoảng đưa.

Chiều nay, một mình ngược thời gian tôi trở lại quê. Theo lối xưa bố vẫn đưa đi. Tôi gặp lại đầm sen ngày nào đang vào cuối vụ. Chợt nhớ, mai ngày mồng một, tôi ghé vào quán tạm bên đường, nơi mấy hộ đấu đầm dựng lên để bán hoa. Nhặt lên một bó, tôi nhận ra trong đó có lẫn cả sen và quỳ.

 - Chị ơi, em mua sen thôi. Chứ đây có lẫn quỳ.

Nhìn tôi một thoáng, má chị ửng dần đỏ. Chị nghiêng chiếc nón che đi quá nửa khuôn mặt. Giọng rất nhỏ chỉ đủ cho hai người nghe.

- Vâng, đây có lẫn quỳ. Nhưng sen tôi không bán được giá ấy đâu. - Dạ, chị chọn cho em chục bông sen.

Chị nhấc bó lá dựa bên chân cột, đưa tay lấy cho tôi bó hoa để bên trong. Những búp hoa như hai bàn tay chụp, phơn phớt hồng, tỏa ra làn hương dìu dịu, la đà, mỏng mảnh, phơ phất bay.

Đặt bó sen lên giá, cho các búp ngả lên đầu xe. Theo mỗi vòng xe quay, hương sen thoang thoảng, vấn vít. Thế là sau bao năm xa nhà, tôi đã chạm vào mùa thu nơi đất quê trong hương sen thơm mát, vị hương trong vắt, tinh khiết của vùng đất bồi chua phèn. Mùi hương tự thân cứ thơm để dâng cho đời, cho người mà không phải như quỳ, mượn hương của sen để tỏa. Tôi lại nhớ đến bố. Bố ơi! Bây giờ thì con đã hiểu. Cây cỏ cũng luôn mang số phận con người.

H.N

(Nguồn: TC VNNB 254-8/2021)